Wat vliegt de tijd als g’u amuseert. Psallentes is dezer dagen aan het vijfentwintigste jaar bezig. Zopas (eindelijk, met excuses voor de vertraging) onze agenda voor 2024 aangevuld. Details volgen zo spoedig mogelijk. Psallentes gaat door zoals het altijd gegaan is: grote en kleine projecten op grote en kleine podia, veel ‘op maat’ gesneden programma’s, aandacht voor begijnen en voor Hildegard von Bingen, veel binnenland, wat Nederland en wat buitenland.
We zijn drie keer in Nederland dit jaar, en drie keer in Spanje. Je kan in Dendermonde een workshop ‘Bingen Zingen’ komen volgen. We hebben verschillende opnameprojecten lopen, zoals met Utopia en met Iris Eysermans. We gaan benefietconcerten zingen in Zeeuws-Vlaanderen. We gaan naar Ronse om er de Rore eer te bewijzen. We zingen in Dendermonde voor het Stroom-festival van Festival van Vlaanderen. We zijn twee keer te horen in het KMSK in Antwerpen. We hebben drie projecten gepland met (deels) negentiende-eeuwse muziek. We spelen concerten met zeker drie verschillende organisten (Bart Jacobs, Iris Eysermans, Peter Strauven). We gaan met een nieuwe, jonge ploeg de dit jaar tien jaar geleden overleden Dirk Snellings gedenken. En wat al niet meer!
Kijk ons lijstje met (tot hiertoe) 35 activiteiten voor 2024 maar eens na. Als je vragen hebt, stel ze! En zoals gezegd: binnenkort meer details. We zien je graag op een van onze evenementen.
Vanavond expo Jef Verheyen helpen openen, in het Museum voor Schone Kunsten t’Antwerpen. Een onuitgegeven Psallentes Trio, met van onder naar boven Kerlijne Van Nevel, Lisa De Rijcke en Veerle Van Roosbroeck, mocht er in aanwezigheid van de Madonna van Fouquet en Verheyens ‘Lux est Lex’ het bloederige Ursula-verhaal volgens Hildegard vertellen (rood), naast met tweestemmig koloriet de Mariale devotie (blauw) evoceren uit de Huelgas codex.
Blij er te zijn geweest. En volk dat er was! Wat een volk! Heel schoon Antwerpen was er, dacht ik. Maar op weg naar het station liep ik een kennis tegen het lijf: naar Dvořák gaan luisteren, zei ze. In een bomvolle Elisabethzaal. Wat een volk!
Psallentes is binnenkort (mei of juni, bijna beslist) opnieuw te horen in KMSKA.
Met bijzondere dank aan de zangeressen van dienst, en aan Christine Van Mulders, van KMSKA Laat.
Ik kijk naar deze foto en ik denk: wat een gelukzak ben ik toch dat ik voor zo’n mooie groep prachtige zangeressen mag staan. Dit zijn zes van de zeven/acht vaste Psallentes-zangeressen, vorige week in Madrid. De enigen die ontbraken – en die we misten – waren Lisa De Rijcke en Amélie Renglet. Die welke je ziet zijn van links naar rechts Sarah Van Mol, Sarah Abrams, Sarah Van Roosbroeck, Sarah Somers, Sarah Colson en Sarah Van Nevel. Vrouwen op de rand van het allerschoonste: samen zingen.
Er gaan nog andere gedachten door mijn hoofd als ik dit zie. Deze vrouwen hebben mijn leiding eigenlijk niet nodig. Ze kunnen het zonder mij ook. Maar. Zeker in het gregoriaans gebeurt er wel iets ongelofelijks met mijn handen. Ik beweeg ze een klein beetje, of ik beweeg ze een beetje veel, en er gebeurt iets kleins, of er gebeurt iets veels. Ik heb het hen al vaak gezegd: dit is rijden met een Rolls Royce. Deze zangeressen reageren op de allerkleinste details. Alle veertjes, radertjes en schokdempertjes werken op topniveau. Tot in de fracties afgesteld. Ook niet-afgesproken bewegingen leiden (bijna altijd) tot iets nieuws, iets creatiefs, iets moois. Het niveau van ‘samen’ in de diepste betekenis van het woord is toch echt wel beter, makkelijker, vollediger te bereiken als je iemand laat aangeven. Ik ben blij dat ik die aangever mag zijn. Maar nogmaals: ze kunnen het ook zonder mij.
En ook ben ik blij deze mensen te kennen. Ze betekenen veel voor me. Psallentes is aan het vijfentwintigste jaar begonnen. Zelf worstel ik al sinds begin 2007 (sic) met de gevolgen van extreem pestgedrag, geïnitieerd door een narcistisch departementshoofd. (Soms denk ik dat dat een tautologie is.) De impact van deze situatie is heel groot, met steeds nieuwe gebeurtenissen en wendingen. Die impact laat zich niet alleen op mijn persoonlijk leven voelen, maar ook op de loopbaan van Psallentes. De afgelopen zes jaar is bijvoorbeeld een van de grootste organisatoren oude muziek in Vlaanderen (actief in Antwerpen en Leuven) aan een campagne tegen Psallentes bezig. Het gaat er brutaal, wreed en cynisch aan toe. Begrijpen doe ik het niet, maar het is echt letterlijk terug te voeren op die ene narcist die zeventien jaar geleden het vuur aan de lont stak. Hoe kan het blijven duren? Wegens wegkijkers en luitenanten.
‘Cultuur is oorlog’ – een boek van Leo de Haes. Destijds begreep mijn naïeve ik die titel niet goed. Nu spoken die woorden dagelijks door mijn hoofd. Maar de nooit aflatende steun van deze zangeressen (en ook van andere musici met wie ik ooit werkte natuurlijk, Psallentes heeft een lange lijst ‘ooit personeel’) is van onschatbare waarde gebleken. Het is dankzij hen dat Psallentes nog bestaat, dat we bij de laatste subsidieronde bij de grootste stijgers waren, dat we altijd maar opnieuw mooie projecten kunnen opzetten. Het is dankzij hen dat organisatoren in binnen- en buitenland voor Psallentes blijven gaan. Dankbaar.
Die kracht van het samen muziek maken. De schoonheid van het samen zingen, het proberen bereiken van de ziel, van het hart van de luisteraar. De onbeschrijfelijke troost die daarvan uitgaat. Zingen moet, zingen doet je goed. Of: vrouwen op de rand van het altijd blijven zingen.
Foto María Alperi / Fundación Juan March – 6 maart 2024
Tekst Hendrik Elie Vanden Abeele
PS. Ok, de twee meest linkse Sarahs zijn echt Sarahs. Daarna gaat het om Veerle, Barbara, Elisabeth en Kerlijne.
We zijn terug uit Madrid. Het weer was er goed. De nachten waren frisjes. Overdag scheen de zon. We zongen 87 minuten muziek. In de eerste helft 47 minuten uit de Huelgas Codex. Dat was een primeur voor ons. Het manuscript is beroemd. Het klooster in Burgos heeft koninklijke allures. Dat kan je horen. We zongen vooral over Maria. Vandaag Internationale Vrouwendag. Over Maria bestaan heel veel muziekjes. Zo lovend die woorden, zo zoet die zang. Fontein van levend water. Zoeter dan honing. Helderder dan goud. Witter dan sneeuw. Geuriger dan de roos. Mooier dan saffier. Dat zijn echt zinnetjes die we zongen. Zo gaat dat met de lofzang van Maria. In de tweede helft 40 minuten Hildegard von Bingen. Uit de Dendermonde Codex. Ursula en de duizenden maagden. Ligt tegenwoordig in Leuven. Maar blijft altijd de Dendermonde Codex. Hildegard had niets met Leuven. Het publiek was tevreden. Wij waren ook tevreden. Uitstekende organisatie. Vriendelijke mensen. Leuke fotoshoot. Mooi hotel. Lekker eten. Vriendelijke taxichauffeurs. Terugvlucht een uur vertraging. Volg deze site voor meer nieuws over de toekomst. Het was vermoeiend. Het was prachtig. Tijdens ons concert was er ook voetbal. Madrid tegen Leipzig. Champions League (denk ik). Madrid gewonnen met het kleinste verschil. Hup Madrid!
HVdA 8 maart 2024. Binnenkort hier foto’s van en videolink naar het Madrileense concert.
Nog snel een city-tripje plannen? Een culturele midweek in het hart van Spanje? Dan kan je voor de verandering dáár eens naar Psallentes komen luisteren toch? Op woensdagavond (18u30) zijn we er te horen in de Fundación Juan March, in Madrid. Daar waren we in 2019 ook te horen.
Meer dan vierentwintig jaar is Psallentes al bezig, en afgezien van het redelijk vaak uitgevoerde Verbum bonum hebben we nog nooit uit de Codex Las Huelgas gezongen. Merkwaardig! Dat manuscript, uit 1300 en gemaakt voor de Abdij Santa María La Real de las Huelgas nabij Burgos, bevat nochtans pareltjes van twee- en driestemmige samenzang – naast gregoriaans, wel degelijk. Extra interessant wordt het als je bedenkt dat dit een vrouwenklooster was. Kolfje naar de hand van de zes zangeressen van dienst dus!
Tot woensdag in Madrid hé!
Hendrik Vanden Abeele, 4 maart 2024
PS. Er is een tussenoplossing hoor. Via deze link kan je op woensdag live online of online live naar het concert kijken en luisteren…
Vandaag waren we dus in de Saint-Joseph in Namen, voor het sluitstuk van drie opdrachten.
In oktober 2023 zongen we in de Grand Manège in Namen het programma dat ook op cd te verkrijgen is, de ‘Salzinnes Saints’. Programma en cd hebben we destijds gemaakt in het kader van de tentoonstelling ‘Centuries of Silence: the Discovery of the Salzinnes Antiphonal’. Die tentoonstelling is gemaakt door Judy Dietz, goede vriendin van Psallentes. We zijn toen ook met Psallentes naar Halifax (in Nova Scotia) gereisd, en we mogen onszelf zo’n beetje ‘de muzikale stem van de tentoonstelling’ noemen.
In december 2023 waren we vervolgens in Malonne bij Namen te horen, met de tweede episode van dit drieluik: de ‘Pars Hiemalis’ – ‘het winterdeel’. Dat was een licht Kerstig programma waarvoor we samenwerkten met harpiste Hannelore Devaere.
De tentoonstelling was na Halifax bedoeld om in 2021 ook Namen aan te doen, de thuishaven van het antifonale, maar door dat fameuze virus werd het evenement uitgesteld. De afgelopen maanden was het dan zover: je kon de oorspronkelijk Canadese tentoonstelling in Namen gaan bezoeken (het kan op het moment van schrijven nog steeds, maar je moet je haasten, het is bijna afgelopen).
Om nu het einde van de tentoonstelling te vieren hebben we vandaag, in samenwerking met het Goeyvaerts Strijktrio, de compositie ‘The Salzinnes Manuscript’ ten beste gegeven. Dat werk van Linda Catlin Smith is destijds door Psallentes bij haar besteld. We hebben het vandaag drie keer uitgevoerd. En telkens zeiden we onmiddellijk erna tegen elkaar: wat een mooie compositie toch!
Dankbaar dat we deel mochten zijn van dit Canadees-Naamse project, dankbaar voor wat Judy Dietz deed, dankbaar ook voor al wie de Naamse versie mogelijk maakte (ik denk vooral aan Aurore Carlier en Catarina Pereira, maar ik zou nog veel meer namen moeten noemen). Onze dank ook uitdrukkelijk aan Etienne Rappe en Jean-Marie Marchal.
Dank ten slotte ook – maar eigenlijk in de eerste plaats – aan de zangeressen van vandaag: Amélie Renglet, Sarah Abrams, Veerle Van Roosbroeck, Lisa De Rijcke, Elisabeth Colson, Kerlijne Van Nevel en Barbara Somers. En natuurlijk onze dank aan de drie fijne strijkers van het Goeyvaerts Trio: Fedra Coppens, Vincent Hepp en Pieter Stas.
Het concert zal binnenkort te horen zijn op de Nederlandse Concertzender.
Foto en Tekst Hendrik Vanden E Abeele
Aujourd’hui, nous étions donc à Saint-Joseph à Namur, pour la dernière partie de trois missions.
En octobre 2023, au Grand Manège de Namur, nous avons chanté le programme qui est également disponible sur CD, les ‘Salzinnes Saints’. Programme et CD que nous avions créés à l’époque dans le cadre de l’exposition ‘Des siècles de silence : à la découverte de l’antiphonaire de Salzinnes’. Cette exposition a été créée par Judy Dietz, une grande amie de Psallentes. Nous nous sommes ensuite également rendus à Halifax (en Nouvelle-Écosse) avec Psallentes, et nous pouvons nous considérer comme “la voix musicale de l’exposition”.
Puis, en décembre 2023, on a pu nous entendre à Malonne, près de Namur, avec le deuxième épisode de ce triptyque : le “Pars Hiemalis” – “la partie hivernale”. Il s’agissait d’un programme un peu dans l’esprit de Noël, pour lequel nous avons collaboré avec la harpiste Hannelore Devaere.
Après Halifax, le spectacle devait également se rendre à Namur, berceau de l’antiphonaire, en 2021, mais en raison de ce fameux virus, l’événement a été reporté. Depuis quelques mois, le moment était venu : tu pouvais aller visiter l’exposition originellement canadienne à Namur (c’est encore possible à l’heure où j’écris ces lignes, mais il faut se dépêcher, c’est bientôt fini).
Aujourd’hui, pour fêter la fin de l’exposition, nous avons interprété la composition ‘The Salzinnes Manuscript’ en collaboration avec le Goeyvaerts String Trio. Cette œuvre de Linda Catlin Smith lui avait été commandée à l’époque par Psallentes. Nous l’avons jouée trois fois aujourd’hui. Et à chaque fois, immédiatement après, nous nous sommes dit : quelle belle composition !
Nous sommes reconnaissants d’avoir pu participer à ce projet Canado-Namerois, reconnaissants de ce qu’a fait Judy Dietz, reconnaissants aussi de tous ceux qui ont rendu possible la version Namuroise (je pense en particulier à Aurore Carlier et Catarina Pereira, mais je devrais citer bien d’autres noms). Nos remerciements s’adressent aussi expressément à Etienne Rappe et Jean-Marie Marchal.
Enfin, merci aussi – mais en fait avant tout – aux chanteuses d’aujourd’hui : Amélie Renglet, Sarah Abrams, Veerle Van Roosbroeck, Lisa De Rijcke, Elisabeth Colson, Kerlijne Van Nevel et Barbara Somers. Et bien sûr, nous remercions les trois excellents instrumentistes à cordes du Goeyvaerts Trio : Fedra Coppens, Vincent Hepp et Pieter Stas.
Le concert sera bientôt diffusé sur le Concertzender néerlandais.
Als kers op de taart van een trilogie over en rond het Antifonale van Salzinnes, zingen we morgen zondag 4 februari in de Saint-Joseph in Namen drie keer het door ons bij de Canadase componiste Linda Catlin Smith bestelde werk ‘The Salzinnes Manuscript’, in gezelschap van het Goeyvaerts Trio. Het belooft een leuke middag te worden. Je kan kiezen tussen 14u, 15u en 16u. Het concert duurt minder dan een half uur, zodat er nog genoeg middag overblijft om ook de tentoonstelling in de kerk of aan de overkant van de straat te gaan bezoeken. Aan die tentoonstelling werkte Psallentes destijds al mee, in Halifax Nova Scotia, en het is die mooie tentoonstelling die dus nu in Namen te zien is. Maar het is bijna afgelopen!
Sorry voor de late verwittiging. Volgers van deze site hebben gemerkt dat we zo’n twee maanden lang stil bleven. Daar zijn redenen voor, die overwegend niet prettig zijn. Toch is morgen de officiële start van 2024, althans wat ons werk ‘voor de schermen’ betreft (achter de schermen stoppen we nooit), en dat mag gevierd worden.
Hou verder de site toch nog in het oog. Er komt binnenkort een voorlopig overzicht van de te verwachten activiteiten in 2024. We gaan ook nog berichten over een nieuwe ‘Centimeters’ steuncampagne.
Daar gaan we dan met dat 2024. Moge het een jaar van vrede worden. Voorspoedig en gelukkig. Of als dat niet kan gewoon bevredigend. Tevreden zijn met de gewone dingen van het leven. En dan af en toe zo’n kersje op de taart. Tot morgen!
Begin deze week, netjes ‘s morgens voor de werkdag begon, is in Brugge Roger Deruwe overleden. Hij was 98 jaar. Het nieuws over zijn dood kwam om verschillende redenen niet onverwacht, maar dat maakt de pijn en het verdriet niet minder. Roger Deruwe was een prachtige, lieve mens aan wie ik (ondergetekende) heel veel te danken heb. Zo veel zelfs, dat ik het hier niet in woorden kan uitdrukken: het bericht zou te lang zijn, én er zijn niet genoeg juiste combinaties van woorden om te beschrijven wat hij voor mij heeft betekend. Ook deins ik ervoor terug om dit bericht over mij te laten gaan. Dat zou zomaar kunnen: ik heb bijvoorbeeld ook aan Roger Deruwe veelvuldig mijn pijn laten zien om langdurig en voortdurend pestgedrag op ‘het Lemmensinstituut’ waar we vroeger zo’n hoge dunk van hadden. Hij luisterde altijd met de grootste aandacht, met gedeelde verontwaardiging en met deugddoende empathie. Maar genoeg dus over mij. Laat het ons over Roger hebben.
Voor de leden van de Brugse Scola Gregoriana was Roger altijd ‘de Chef’. Onverminderd en onveranderend hebben we hem zo genoemd. Hij was de Chef, hij was de baas. Maar de schoonheid van de mens Roger Deruwe lag nu net in de manier waarop hij ‘de Chef’ was. Enerzijds wist hij altijd heel goed wat hij wou. Hij had een visie en hield zich daaraan. Hij was op vele vlakken eigengereid, soms ronduit koppig. Anderzijds luisterde hij naar argumenten, en wist zich op de juiste momenten plooibaar op te stellen.
Afgezien van al het andere waarin hij mooie dingen deed, is zijn bijdrage aan het levend houden van gregoriaans in Vlaanderen moeilijk te overschatten. Na het Tweede Vaticaans Concilie groeide zijn zorg, wellicht zelfs zijn verontwaardiging, om het mogelijk verloren gaan van dat mysterieuze gregoriaans. Dat eenstemmige gezang, in een vreemde taal die niet iedereen verstond. Inzetbaar in katholieke liturgie, maar net zo goed beleefbaar als meditatieve, contemplatieve, spirituele muziek voor de minder- of niet-gelovige. Bij dat laatste zou de Chef nu fronsen. Voor hem kon je geen ‘concert’ met gregoriaans geven, hij noemde het openbaar zingen van gregoriaans buiten de liturgie altijd ‘een auditie’.
Die weigering om met gregoriaans ‘uit te pakken’ zegt veel over de Chef. Als organist, als leraar en als dirigent was hij zich altijd bewust van zijn dienende functie ten opzichte van muziek. Al helemaal als het over gregoriaans ging. Gregoriaans is een groepsgebeuren, is gemeenschappelijk, is (meestal) niet virtuoos, is bescheiden. Dat was de Chef: bescheiden. Trots was er zeker, en fierheid, maar altijd ook nederigheid, en plichtsbewustzijn. Geen borstklopper. Een man met een missie en met toewijding.
De Chef was graag gezien. Ook die andere voor het gregoriaans in Vlaanderen belangrijke personen, zoals de inmiddels betreurde Frans Mariman en Bernard Deheegher, waardeerden hem zeer. Ze spraken altijd over Roger Deruwe met veel respect, met bewondering, met erkentelijkheid – dat heb ik uit eerste bron.
De Chef had prachtige humor. Niet voor niets is het motto van de Brugse Scola: ‘Dien de Heer met vreugde’. Met woordgrapjes was hij altijd mee en vaak nog de gangmaker ervan. Voor een practical joke was hij ook altijd wel te vinden. Wat hebben we gelachen met hem, door hem.
De Chef was een uitmuntende briefschrijver. Hij was een taalmens, die schijnbaar moeiteloos krachtige en prachtige zinnen op papier kon zetten, bovendien in een standvastig en sierlijk, geëngageerd handschrift. Naar zijn briefschrijven heb ik altijd opgekeken.
De Chef was een pragmaticus. Voor Roger Deruwe gold als onwrikbaar adagium: de muziek eerst. Je mag nog zo veel weet hebben van vermeende uitvoeringsinstructies in de gregoriaanse handschriften van het eerste millennium, je mag alle technische details kennen over de verschillende types neumen, of over modaliteit – als je uiteindelijk geen muziek maakt, als je dat Latijn uiteindelijk niet écht tot leven brengt, dan ben je niets meer dan een saaie boekhouder [met excuses aan de boekhouders: alle boekhouders die ik ken zijn géén saaie mensen]. Nee, het is de pragmatiek die echt recht doet aan het gregoriaans, omdat die wonderlijke gezangen maar tot de kern van hun boodschap en tot de essentie van hun werking kunnen transformeren, als je het met levende stemmen en met de juiste maat aan muzikaliteit, dynamiek en engagement het élan kan geven waar het recht op heeft. Om het korter te zeggen: de functie van het gregoriaans is slechts mogelijk als je de werking ervan verzekert.
De Chef. Ach, Roger. Ik heb nog veel meer over en aan jou te vertellen, maar laat het me voor nu houden op het volgende. (Laat het me dan toch nog even over mezelf hebben.) Bedankt, Chef, dat je me tot het gregoriaans bracht. Ik was veertien jaar toen ik in dat gekke clubje ‘de Scola’ aantrad. Ik heb er vrienden voor het leven gemaakt, en er heerlijke tijden beleefd. Dankzij jou konden we op vele plekken in Europa gregoriaans gaan zingen, deels surfend op de golven van de new age aandacht voor het gregoriaans. We zijn 44 jaar verder, en ik ben nog dagelijks met gregoriaans bezig. Ik ben dezer dagen begonnen aan het 25ste jaar Psallentes, een ensemble dat zonder Roger Deruwe nooit bestaan zou hebben. Ik kan je dus alleen maar zeggen: bedankt Roger. Bedankt Chef, voor wie je was, wat je voor je omgeving betekende. We blijven altijd aan je denken.
In trouwe verkleefdheid,
Hendrik
PS. De laatste keer dat ik je bezocht heb je me je lijstje laten zien van Scola-leden die overleden waren. Je liep hen allemaal af en vertelde over elk van hen van hun deugden en verdiensten. Het zegt iets over de vriendschap die je voor elk van hen voelde. Nu kom jij zelf op dat lijstje te staan, dat wij op onze beurt verder zullen koesteren.
Het zal misschien niet de lievelingsmuziek zijn van de meeste van onze fans, maar Lewis Capaldi mag voor een keertje onze woordvoerder zijn. We danken onze fans, we danken jullie, voor aanwezigheid en enthousiasme op concerten in Antwerpen en Gent afgelopen week.
Zoals Capaldi het in dit ‘Tiny Desk’ concert zegt, in die aandoenlijke combinatie van zwaarmoedigheid, zelfrelativering en ironie: “Listen guys, I’m not going to waste anymore of your time. Thank you! I love you all. (In a way. I don’t know any of you personally. There could be people in here that I would actively dislike if I got to know them.) I love you, and I’ll miss you.”
Dank dus! Concerten zingen doe je voor je publiek. Anders heeft het geen zin. Volgende week zijn we te horen in de ‘Abbaye Musicale’ van Malonne bij Namen. Meer informatie hier.
Psallentes Oude Muziek 